Tarihte İlk: İnsana Domuz Kalbi Nakli

XENOTRANSPLANT!

Yani farklı canlı türleri arasında organ nakli.

Ve hiç de yeni bir şey değil.

Hatta geçmişte yönetmelik ve belirli yasaların olmadığı ve etik kaygıların bayağı bir gözardı edildiği dönemlerde çok daha sık yapılırdı.

300 senelik de bir tarihi var bildiğimiz kadarıyla.

Hayvandan insana tam kan nakli.

Domuzdan insana böbrek nakli.

Yine domuzdan insana kornea nakli.

Ve daha birçok örnek.

Ve tahmin edeceğiniz üzere neredeyse hepsinde nakil yapılan insanın ölümüyle sonuçlanan bir geçmişi var xenotransplant’ın…

Ama geçtiğimiz hafta, 7 Ocak 2022 tarihinde bu değişti.

Tarihi bir operasyona tanıklık ettik.

57 yaşında bir kalp hastası olan ve mümkün olan tüm tedavilere yanıt vermeyen David Bennett isimli, ölmek üzere olan bir hastaya genetiği değiştirilmiş bir domuzun kalbi nakledildi.

Ve dün itibariyle, David Bennett yaklaşık 1 haftadır yaşamını sürdürüyor.

Bu inanılmaz bir olay.

Hikaye ise çok çok garip. Hem bu operasyonun gerçekleşmesi hem de David Bennett’in hikayesi. Bol bol teknik zorluk, etik ikilem ve çok büyük bir tıbbi devrim olasılığı taşıyan bir hikaye. İşleri daha da ilginçleştiren bir de bu kalbin nakledildiği ve ikinci bir şansı hakeden David’in sonradan ortaya çıkan kişisel geçmişinin de büyük bir tartışma yaratacağı bir hikaye. Gelin bakalım.

—

David Bennett’a domuz kalbini nakleden cerrahlar şu an için bu kalbin ne kadar süre atmaya devam edeceğini kestiremiyorlar. Fakat her durumda bu tekniğin organ nakli konusunda çekilen tüm sıkıntıları giderebileceğini umuyorlar.

Maryland Üniversitesi Tıp Fakültesinde gerçekleştirilen bu operasyon ise birkaç deneysel tekniğin aynı anda teste tabi tutulduğu çok zorlu bir işlemdi. Bu deneysel teknikler arasında elbette bir domuz kalbinin insanda çalışması, domuzda önceden gerçekleştirilen 10 genetik değişiklik, alıcıya uygulanan yeni bir bağışıklık baskılayıcı ve kalbin kuluçkaya alınması için kullanılan kokain bazlı bir solüsyon da vardı. Her biri tek başına ayrı bir zorluk taşıyan bu tekniklerin tamamı tek bir işlemde denendi anlayacağınız.

Bu imkansız görevin arkasındaki bilimsel ve etik konulara gelirsek.

Öncelikle. Neden bir domuz kalbi tercih edildi? Onu cevaplayalım.

Hastamız David Benett. 57 yaşında. Ventriküler Fibrilasyon olarak bilinen bir tür ritim bozukluğu ile birlikte ileri derecede kalp yetmezliği sorunu yaşayan biri.

Bu operasyonun başındaki Muhammed Mohiuddin ise David Bennett’in bu hastalığı ile ilişkili yüksek tansiyon ve diğer sorunlarla başa çıkması için gereken adımları atmadığı, sağlığı ile ilgilenmediği ve durumunun artık çok ilerlemiş olması nedeniyle insan kalbi nakline uygun olmadığını söylüyor. Zira organ nakli gerçekten hayati bir olgu ve insan organları ise organ bekleyen yüzbinlerce, milyonlarca kişi için çok büyük önem taşıyor. Bu nedenle organı nakledeceğiniz kişinin aldığı organa iyi bakacağından emin olmanız, hak etmeyen birine vermemeniz gerekiyor. Zorlu bir karar mı? Evet. Ama etik olarak doğru mu? Bunun cevabını size bırakayım.

Bu durumun farkında olan Bennett’a doktorlar bu domuz kalbi deneyinden bahsediyorlar. Deneyin arkasında da Revivicor isimli bir biyoteknoloji şirketi var. Mohiuddin ve arkadaşları Revivicor’un sağladığı genetiği değiştirilmiş hayvan organları ile de zaten yıllardır çalışıyorlardı. Ve 2016’da domuz kalbi ile babunların 2 yıla kadar yaşayabildiğini belirten bir çalışma da yayımlamışlardı.

Yani dipnot olarak Revivicor isimli bu şirket bildiğimiz bir tür organ fabrikası gibi çalışıyor.

Tabi başka bir soru da şu. Normal bir domuzun kalbi doğrudan nakledilmiyor. Genetiği değiştiriliyor. Onun da sebebi şu.

Tabi ki türler arası organ naklinde en büyük sorun organın alıcının bağışıklığı tarafından reddedilmesi. Bunun nedeni de alıcının antikorlarının domuz hücrelerinin yüzeyindeki belirli şekerleri yabancı madde olarak algılaması. Bunun için alıcının antikorlarını mümkün olduğunca baskılamanız gerekiyor.

O nedenle Revivicor domuz hücrelerinin bu şekerleri sentezlemesine yarayan enzimler için üç ayrı geni ortadan kaldırdılar.

Ayrıca iltihaplanma önleyici iki insan geni, kanın normal pıhtılaşmasını sağlayan ve damar hasarını önleyen iki gen ve antikor tepkilerini düzenleyen iki protein de domuza eklendi.

Son bir modifikasyon olarak da insan kalbi ile benzer boyutlarda olan domuz kalbinin nakil sonrası büyümemesi için büyüme hormonu reseptörlerini düzenleyen genler iptal edildi.

Buradaki sorun şu. Bu deneyler öncesinde babunlar üzerinde yapılıyordu ve bu genetik modifikasyonların hepsinin gerekli olup olmadığı veya yeterli olup olmadığı kesin olarak bilinmiyor. Ancak hastane Revivicor ile yaptığı çalışmalarda ne kadar genetik değişiklik yaparlarsa o kadar başarılı olduklarını görmüşlerdi.

Biraz “ya tutarsa” yaklaşımı da yok değil.

Fakat.

Domuzda yapılan tüm genetik modifikasyonlara rağmen organın reddedilmesini önlemek için Bennett’e de çok güçlü bağışıklık baskılayıcılar veriliyor. Bunu da yine Kiniksa isimli bir şirketin ürettiği KPL 404 isimli deneysel bir antikor ilacı ile gerçekleştiriliyor.

Çünkü insanlar arasında yapılan nakillerde kullanılan baskılayıcılar yetersiz kalıyor. O nedenle her şeyin yanında bu deneysel ilacın başarısının operasyonun başarısı açısından anahtar olduğuna inanılıyor.

Bir de işin domuz kalbinin nasıl hazırlandığı konusu var. Domuzdan alınan kalbi öncelikle babunların bedeninde kuluçkada bekletme tekniğini deneyen araştırmacılar bu şekilde kalbin kısa sürede çok anlayamadıkları sebeplerle iflas etmeye başladığını gördüler.

O nedenle biraz sıradışı bir yönteme başvurarak İsveç’li bir şirketin kurguladığı bir yöntemi denemeye karar verdiler. Bu yöntemde kalp su, anrenalin ve kortizol gibi hormonlar ve çözünmüş kokain bulunan bir sıvı içinde bekletiliyor.

Bu sayede kalp herhangi bir bedende yaşayabiliyor. Kokainin neden başarılı olduğu ile ilgili çok bir bilgi vermeseler de bu maddeyi elde etmek için Amerikan Uyuşturucuyla Mücadele Dairesinden izin almaları gerektiğini ve bunun da çok zor olduğunu söylüyorlar.

Bununla birlikte bu tip bir deney için de tabi ki Amerikan Gıda ve İlaç Kurumundan tek seferlik bir onay alınmıştı. Bu da bu tekniğin yaygın olarak en azından kısa sürede uygulanamayacağı anlamına geliyor.

Kaldı David Bennett 1 haftadır hala makinelere bağlı olsa da yaşıyor olmasına rağmen henüz başarılı olduğunu söylemek zor.

Bunu zamanla göreceğiz.

Peki bu çalışma neden devrimsel? Bu neden bu kadar önemli?

Öncelikle.

Bu çalışmaları, türler arası organ naklini bol bol duyacağız önümüzdeki süreçte. Başka bir şirketin de yakın zamanda hayvandan insana böbrek naklini deneyeceğini biliyoruz mesela.

Hatta Revivicor CEO’su David Ayares yakın zamanda daha geniş çaplı insan klinik deneylerine de başlayacaklarını ve organ yetiştirmek için çok daha büyük ve tüm yönetmelikleri karşılayan bir tesis inşa ettiklerini söylediler.

Bir kapı açılıyor anlayacağınız.

Ve bu kapı açıldığında dünya çapında milyonlarca insan ve onların sevdikleri için çok büyük bir umut ışığı görünebilir. Bu yöntem yaygınlaştığında çok çok az hastanın erişimi olduğu yeni bir organ artık sıkıntı olmaktan çıkacak, dünya çapında açılacak organ bankalarından anında organ sağlanabilecek.

Bu elbette harika bir haber. Gerçekten… Bundan şüphe yok.

Ama birkaç sorun var. Ciddi sorunlar. Ve bazı etik problemler.

Birincisi elbette hayvanlar üzerinde yapılan deneyler.

Bu tartışmanın sonu olmadığının farkındayım. Çok çok hassas bir konu. Tamamen duygusal baktığımda maalesef benim gönlüm elvermiyor. Ama işin diğer tarafı da var. O yüzden bu konuda yorumu size bırakıyorum.

Fikrinizi merak ettiğim diğer bir konu da hastamız David Bennett’in hikayesi.

Operasyon gerçekleştikten sonra elbette birçok kişi çok heyecanlandı, bu olasılık çok sevindiriciydi. Bir aile hariç.

Bu haberi okuyan bir aile, Shumaker ailesi.

Haberi okuyan Leslie Shumaker önce bunun çok güzel bir haber olduğunu düşünse de David Bennett ismini gördüğü anda olduğu yerde donup kalıyor.

Zira David Bennett 1988 yılında kardeşi Edward Shumaker’ı 7 kere bıçaklayıp felç bırakan, birkaç yıl hapiste yattıktan sonra çıkan adamın ta kendisiydi.

Edward ise 19 yılını yatağa bağlı şekilde geçirdikten sonra 2005 yılında 41 yaşında hayatını kaybetmişti.

Soruyu anladınız sanırım değil mi?

Kardeşini kaybeden Leslie Shumaker tek bir soru sormuştu:

“Benim kardeşimin ikinci bir şansı olmadı. Neden onun oluyor?”

Evet.

Başka bir etik ikilem daha.

Biliyorum. Çok fazla soru ile başbaşa bırakıyorum sizi ama fikirlerinizi merak ediyorum.

Gerek bu müthiş gelişme ile ilgili, gerekse yarattığı etik çıkmazlarla ilgili…

Ve her zaman olduğu gibi.

Tekrar görüşene dek.

İyi ki varsınız.

Sevgiler…